FUTEBOL TIMOR-LESTE;
BELE ONA SAI INDUSTRIA IDA?
(Think Locally,
Act Globally)
Autor;
Antonio J. Castro da Cunha
Mobile;
78361688
Liga
Futebol Amadora hahu dau-dauk ona no atrai tebes atensaun husi fans no adeptus
futebol tomak, liu-liu iha kapital Dili. Academica FC no Aitana FC loke
historia liga futebol iha nasaun ida ne’e. jornada da-uluk liga amadora mos liu
tiha ona. Jogu hat ne’ebe la’o ona mesak atraktivu de’it. Ita hotu nia
esperansa katak, 1a. Liga Futebol ne’e bele la’o ho susesu no sei
sai hanesan fundamentu ba liga sira tuir mai. Hanesan ita hotu hatene ona, iha
klubu ualu (8) maka sei joga iha 1a. Divizaun no klubu 13 joga iha 2a.
Divizaun. Sorteiu mos dada ona. 2a
Divizaun sei fahe ba pool 2. Pool A iha klubu 6 no pool B iha klubu 7.
Asunto
ne’ebe interesante no dada atensaun publiku bola mania Timor-Leste maka prezensa
jogadores profesionais husi estranjeirus (Indonesia). Ko’alia konaba jogadores
estranjeirus, klubu rua, Karketu FC no Carsae
FC hamrik kedas iha oin. Klubu rua ne’e “Promove” ona futebol Timor-Leste iha
Indonesia, hodi futebol Timor-Leste sai noticias bo’ot iha nasaun refere. Cacusan
FC mos lakohi lakon (maske joga iha 2a. Diviziaun). Hodi simu 1a.
Liga Futebol (Amadora) ne’e, manajementu klubu “investe” ona osan hodi kontrata
jogadores sira husi rai li’ur, liu-liu husi Indonesia. FC Karketu hakat uluk ho
kontrata jogadores na’in tolu (3); Patrick Wangai, Titus Bonay no Abdul Rahman.
Noticias ikus, Karketu FC mos kontrata manager
Arcan Iure.
Entuziasmu
ne’ebe maka lori husi jogadores na’in tolu ne’e, halo adeptus futebol tomak
animadu. Joga dala rua Karketu FC nian, konsege dada adeptus nakonu iha estadio
laran. Situasaun ida ne’e ikus mai halo Carsae FC mos lakohi “Lakon”. Klubu
ne’ebe lidera husi Pedro Carascalao ne’e, foti mos hakat brani ida hodi
kontrata jogadores husi Indonesia. Oktavianus Maniani no Emanuel Wangai, inklui
Boas Saloza, melhor atakante husi Indonesia. Alende ne’e, Carsae FC mos
kontrata treinador (coach/manager)
Fabio Oliveira nu’udar artitektu. Pedro Carascalao prezidente Carsae FC iha
biban balun, hateten iha media nasional katak ida ne’e (kontrata jogadores)
hanesan investimentu ne’ebe maka klubu halo.
Hakat
ne’ebe maka dirijentes Karketu FC, Carsae FC no Cacusan FC foti, ne’e ha’u bele
dehan hakat ida brani tebes. Ha’u dehan brani, tanba ita lahatene i’ís husi
liga ne’e rasik to’o iha ne’ebe? Maske prezidente LFA dehan liga ne’e iha ona
nia klamar, maibe nia i’ís naruk ka lae? Perguntas hirak ne’e la’os atu hatudu
ha’u nia pesimista. Perguntas hirak ne’e atu dezafia, nune’e liga la’os de’it
iha klamar maibe mos iha i’ís ne’ebe naruk. Espiritu husi liga futebol ne’e
rasik “Promove, Hakbiit no Glorioso” tenki kontinua komunga no banati tuir.
Aktu
Industrializasaun
Bainhira
klubu ida brani halo investimentu, konserteza nia kalkula kedas ona income ne’ebe sei hetan husi
investimentu ne’e rasik. “barak, naton, ou oituan”. Aktu sira hanesan ne’e,
mosu bain-bain ona iha liga futebol tomak iha mundo. Futebol oras ne’e sai
industria bo’ot tebes iha mundo. Izemplu konkretu maka ita hare’e iha China
Soccer League (CSL), ne’ebe maka sosa jogadores mundial husi liga top sira iha
Europa.
Bainhira
ita temin industria, otomatikamente iha ne’eba moris atividades ekonomika.
Kuandu ita temin atividades ekonomika, ita nia hanoin ne’e sempre halai ba
retornu sa-ida (hira) maka sei hetan. Ema Indonezia sira bain-bain hateten “Untung atau Buntung (rugi)”. Perguntas
mai ha’u maka ne’e, karik iha 1a LFA, bele sai ona hanesan nukleus ida
ba industria bola iha nasaun ne’e? karik klubu futebol sira, iha momentu ida
agora bele ona fo kbi’it ba kontrata jogadores sira ho professional? Aktus sira
tuir mai bele justifika diretiva husi liga futebol amadora ne’e rasik.
Karketu
FC ho Carsae FC, karik tanba iha kbi’it financeira ne’ebe suficiente, kontrata
ona jogadores sira. Iha noticias prezidente Carsae FC hateten katak sei fo
kontratu ba jogadores sira ho nivel salarial, minimu US $ 175.00 no masimu US $
500.00, ne’e ba jogadores nasional. Seidauk inklui oficiais klubu nian. Ba
jogadores estranjeirus ita la hatene, bele $ 1,000.00- $ 3,000 kada fulan.
Maibe,
bazeia ba noticias ne’ebe sai iha Goal. Com Indonesia, hateten katak Emmanuel
Wangai sei simu salariu andaroda Rp. 1,5 Miliar ka iha dollar karik bele to’o US
$ 15,000.00. Ne’e seidauk sura ho Oktavianus Maniani, Boas Saloza no coach Fabio Oliveira. Enkuantu husi klubu
seluk ha’u seidauk rona. Se-karik noticia ne’e los, hatudu katak Carsae FC halo
ona investimentu bo’ot ida. Karik ne’e “investimentu” ambisiozu iha liga ne’ebe
sei amadora hela? Ita idak-idak maka hatan ba. Maibe, ha’u hakarak fo ha’u nia
pontu de vista katak Carsae FC valoriza ona jogadores no oficiais sira nu’udar
profisionais kampu-matak nian.
Bainhira
ha’u partisipa intervista ida iha TVTL
programa sala redasaun, 28 Janeiru 2016 liu ba, ne’ebe marka prezensa
mos husi prezidente LFA Sr. Nilton Gusmão no SEJD Sr. Leovigildo Hornay, ko’ali
mos konaba asuntu industria bola no sustentabilidade klubu.
Iha
momentu ne’eba, Sr. Nilton hateten
katak, atu bele apoiu netik retornu balun ba klubu sira, LFA servisu hamutuk
ona ho kompañia Mitre hanesan sponsor prinsipal. Iha ne’e, Sr. Nilton
esplika katak, Mitre produs fardas ba klubu idak-idak ho quantidade ne’ebe
barak, ho hanoin ida atu klubu sira bele fa’an fali. Nune’e klubu mos bele
hetan osan oituan. Alende hosi fardas,
klubu mos hetan osan husi bilhete ne’ebe maka fa’an ba adeptus sira. Perguntas
mai ha’u maka ne’e, será que ida ne’e
(fa’an fardas no bilhete) bele “taka” fali ona despezas ne’ebe klubu sira
hasai?
Ha’u
fo izemplu ida; iha jogu ikus faze apuramentu entre Zebra FC no Karketu FC,
tuir ha’u nia observasaun, maka dada adeptus barak tebes. Estadio Municipal
Dili kuaze nakonu. Iha konferensia imprenza, LFA fo sai avizu katak, income husi bilhete ne’e atinji to’o
mais ou menus US $ 40,000 – US $ 45,000. Husi total ne’e, klubu 2 ne’ebe joga
sei hetan 40%. Ida ne’e signifika katak, iha momentu ne’eba klubu rua (Zebra FC
no Karketu FC) ne’e mais ou menus hetan US $ 16,000 – US $ 18,000/Klubu. Se
nune’e, manan ka lakon klubu rua ne’e hetan income
hanesan de’it.
Agora
ita dada fali ba klubu 8 ne’ebe maka sei joga iha 1a Divizaun. Iha
liga da-uluk ne’e, klubu ida-idak sei kontra malu dala ida de’it. Ida ne’e
signifika katak klubu ida sei joga dala 7. Se-karik hanesan ha’u hateten ona,
kada joga klubu ida bele hetan income
entre US $ 16,000 to’o US $ 20,000, maka iha jogu dala 7 ne’e klubu ida sei
hetan entre US $ 112,000 to’o US $ 114,000. Ba sasukat Timor-Leste nian, income ida ne’e mos bo’ot ona. Maibe,
bele fo moris ba klubu ka lae? Klubu ida-ida bele halo kalkulasaun, karik income ne’e bele taka despezas ne’ebe
sira iha? Karik klubu sai kampiaun, klaru katak nia income sei aumenta liu tan. Kestaun maka ne’e, publiku sei-dauk
hatene kampiaun LFA ne’e sei hetan “osan” hira.
Ba
situasaun Timor-Leste ida agora, dada ba diskrisaun ne’ebe ha’u deskreve ona,
hatudu katak rendimentu (income) klubu
sei barak liu mai hosi adeptus sira. Maibe ida ne’e hanesan dezafius, tanba
kapasidade estadio municipal Dili ne’e ki’ik. Estadio ne’e bele simu de’it adeptus
entre 2000 to’o 3000 pesoas. Ou kuandu “obriga” de’it, bele simu entre 3000
to’o 4000 pesoas. Atu bele hetan income to’o
entre $ 112,000.00 – $ 114,000.00 hanesan ha’u temi tiha ona, ne’e katak
estadio tenki nakonu hela de’it. Maibe jogu la’os liga de’it, sei iha mos Copa
12 Novembro. Ha’u hanoin income husi
bilhete sei barak liu tan.
Ita
dala ruma husu ba malu, klubu ida ne’ebe maka sei hetan income barak liu? Klubu “bo’ot” ne’ebe halo “investimentu” bo’ot ho
“ambisaun” as tebes iha LFA ne’e, ka klubu ki’ik sira? Hare’e hosi sistema “bagi hasil” 40% - 40% ne’ebe hetan hosi bilhete,
ne’e hatudu katak klubu “ki’ik” sira maka sei hetan “income” bo’ot liu. Los ka lae, maluk sira bele kalkula rasik ba.
Agora, konaba income husi aktividades
ekonomika, ha’u nia hare’e, depende ba kapasidade manajementu klubu idak-idak
nian. Iha dalan barak tebes atu bele kria income
ba klubu futebol idak-idak. Presiza deit maka kreatividades no inovasaun
husi manajementu klubu idak-idak.
FFTL tenki “Hako’ak”
LFA
Liga
Futebol Amadora iha ona nia klamar tuir esteitmentu prezidente LFA. Maske ita
hotu seidauk hatene, liga ne’e sei iha i’is ga lae atu moris to’o tempu naruk.
Maske nune’e, hosi diskrisaun badak ne’ebe maka ha’u halo, hatudu katak futebol
Timor-Leste hakat dau-dauk ona ba dalan idustria nian. Maske nia nivel ita bele
temin sei iha industria mikro.
“Investimentu”
ne’ebe maka klubu sira halo, hatudu oinsa espiritu futebolista buras dau-dauk
ona iha nasaun ida ne’e. Prezidente LFA iha oportunidade balun, dehan katak sei
haraik espasu ne’ebe luan ba klubu sira iha LFA atu “moris” tuir sira nia
kbi’it no kapasidade ne’ebe iha. Ida ne’e hanoin ida positivu tebes, no tuir
duni espiritu LFA ne’e rasik “Promove, Hakbi’it, Glorioso”.
Maske
fundamentu klubu futebol sira iha LFA sei frajil tebes, maibe ha’u hakarak
eskpresa de’it katak, fenómenu ne’ebe ohin loron mosu, hatudu oinsa futebol Timor-Leste hakat tama ona ba dalan
ne’ebe ita temi, Industria Bola. Biar liga sei amadora, maibe klubu sira “selu”
ona salariu ba jogadores sira nu’udar professional (izemplu FC Carsae). Ita
bele dehan, industria mikro ida “moris” ona iha Timor-Leste.
Atu
bele garante situasaun ida ne’e ba tempu naruk, FFTL tenki “hako’ak” LFA. Keta
halo fali liga “tandingan” ne’ebe sei
“estraga” futuru futebol iha nasaun ida ne’e. FFTL tenki fo nafatin korajen ba
klubu sira. Keta hamate fali espiritu futebol ne’ebe oras ne’e buras dau-dauk. Hanesan
Sekretariu Jeral FFTL Sr. Amandio hateten, Liga Futebol Amadora seidauk hetan
rekuiñesimentu husi FIFA, ne’e hanesan lian dezanimadu ida. Maibe ha’u fiar
katak, bainhira halakon “ego” FFTL, SEJD no LFA sei rezolve kestoens hirak ne’e
hotu, no lori liga futebol iha Timor-Leste sai professional liu tan. Ba
kestoens ida ne’e, ita bele “aprende” hosi China Soccer League (CSL).
Hakotu.
Ema
matenek sira, balun temi nune’e, “Think
Locally Act Globally”. Ida ne’e maka oras ne’e liga amadora halo hela. Liga
bele amadora, klubu bele amadora (lokal), maibe asaun global tiha ona. Biar
FFTL dehan FIFA seidauk rekuiñese, maibe lian Liga Futebol Amadora estrondu
to’o ona iha estranjeirus. Aktu klubu futebol sira ne’e tama ona iha aktu
professional. No aktu professional ne’e loke ona dalan ba hamoris industria
bola iha nasaun ida ne’e.
Agor
presiza de’it maka jestaun ne’ebe professional husi manajementu klubu ida-ida,
atuasaun ne’ebe imparsial husi komisaun LFA no neon nakloke iha FFTL laran atu
dudu liga sai professional no hetan rekuiñesimentu husi FIFA. Kuandu nune’e,
ita bele dehan industria bola moris ona iha nasaun ida ne’e.
Bainhira
futebol sai ona industria ida, nia sei haraik opsaun ne’ebe konkretu ba governu
hodi rezolve dezempregu iha nasaun ida ne’e. Liga Futebol ne’e rasik, sei ajuda
governu hamenus dezempregu no bele hanorin mos joven sira atu disiplina. Talentu
jogadores sira sei prepara an di’ak liu (disiplina treinu) nune’e bele “fa’an”
sira nia skill. Klubu ne’ebe iha interesante ho sira nia skill sei kontrata
sira nu’udar professional kampu-matak ida.
Parabens
ba LFA no Klubu Futebol tomak, liu-liu ba Karketu FC no Carsae FC. Parabens ba
talentu fitun jogadores sira hotu. Imi loke ona dala hodi hamosu industria bola
iha Timor-Leste. imi nia ezistensia bele lokal (amatir) maibe imi nia asaun
globa ona “Think Locally, Act Globally”****
No comments:
Post a Comment