JANELA CIENSIA

OPINI (18) EDUKASAUN (14) DESPORTO (13) EKONOMIA (13) Poema (11) POLITICA (10) HISTORIA (4)

19 December 2015

LIGA FUTEBOL AMADORA

LIGA FUTEBOL AMADORA (PARTE 2)


MODELU, TRANSPARANSIA NO JESTAUN LFA

Husi: Antonio J. Castro da Cunha

Liga Futebol Amadora Timor-Leste (LFA-TL) hahu tiha ona iha loron 5 Dezembro 2015. Komunidade hadomi futebol sira entuziasmu tebes hodi asiste abertura LFA ne’e. Semana tolu ona LFA la’o, halo fans no adeptus futebol tomak senti divertadu tebes. Husi jogus hotu ne’ebe la’o ona to’o oras ne’e, ha’u fiar katak adeptus futebol sira hatene ona klubu ida ne’ebe maka sai favoritu liu ba sira.
Iha klubu 21, pool 4 no kampu 1. Bazeia ba drawing ka dada-rifa ne’ebe iha, klubu futebol 21 fahe ona ba pool 4 (hat). Pool A; FC Cacusan, FC Carsae, FC Café, FC Asalan no Benfica SLB; Pool B; FC Nagarjo, FC Santa Cruz Dili, FC Zebra, FC Karkeu Dili no FC Ponta Leste; Pool C; FC Re-Aktiva Uniaun, FC Aitana, FC DIT, FC Atletiku Ultramar, no FC Kablaki; Pool D ; FC Lica-Lica, FC YMCA, FC Academico, Benfica de Dili, Sporting de Timor no FC Porto-Taibessi. Iha pool balun, klubu balun joga ona dala 2. Maibe sei iha mos klubu ne’ebe foin joga dala 1.
Iha loron hirak ne’e nia laran, ha’u tenta haree, observa no buka hatene iha media nasional sira, maibe ha’u seidauk hetan modelu sa-ida maka uja iha LFA ne’e. Nu’udar fans no amante futebol ida iha Timor-Leste ne’e, ha’u iha perguntas, LFA ne’e atu la’o los oinsa?
Foun-foun, bainhira lian konaba LFA mosu, ha’u hanoin nia modelu sei hanesan ho liga sira seluk ne’ebe maka amante futebol hotu hatene (EPL, LA LIGA, BUNDESLIGA, SERIE A, LIGUE A, etc). Katak klubu 21 ida ne’e kontra malu dala 2, ou klubu ida joga dala 40. Maibe, karik tanba nia kustu bo’ot liu, nune’e fahe de’it ba pool. Modelu liga ne’e maka atu la hanesan ho sa-ida maka ha’u imajina.
Mais prontu, ha’u lakohi halo komparasaun ne’ebe maka do’ok liu. Liga champions ne’e professional liu i LFA foin maka hahu no sei amadora hela. Tanba ne’e ha’u hanoin la-justu halo komparasaun ho liga ne’ebe avansadu liu iha mundo ne’e. Maske nune’e, nu’udar timor-oan i hanesan mos fans, amante no adeptu futebol, senti “preukupa” oituan. Pelu-menus, ha’u nia hanoin, komisaun LFA bele halo netik publikasaun ne’ebe nakloke ba publiku iha Timor-Leste laran tomak atu hatene no akompaña, oinsa sa no halo nusa maka LFA ne’e sei la’o?

TRANSPARANSIA Komisaun-LFA
Ha’u asiste ona jogu LFA ba dala 3. Da-uluk, ha’u asiste jogu entre FC Academico vs FC Benfica Dili. Da-ruak FC Cacusan ho FC Café. Da-Tolu FC Zebra ho FC Nagardjo. Ha’u senti haksolok tebes. Jogus hirak ne’e atrativu duni. Ha’u haree fans no adeptus klubu FC Zebra atraktivu tebes. Nune’e mos fans no Adeptus futebol husi klubu seluk. Maske nune’e, ha’u sei la ko’alia konaba oinsa jogus hirak ne’e nia la-la’ok. Ha’u (karik adeptus futebol seluk hotu) hakarak hatene de’it sa-ida maka Komisaun LFA bele fahe (TRANSPARANSCIA) ba fans no adeptus futebol tomak iha Timor-Leste.
Se ha’u la sala, realizasaun LFA ne’e nu’udar inisiativa husi Sekretariu Estadu Juventude Desportu (SEJD). Orsamentu ba iventu LFA ne’e mos mai husi orsamentu estadu (OJE). Ida ne’e signifika mos katak orsamentu povu Timor-Leste nian. Transparansia husi Komisaun LFA importante tebes, nu’udar sentidu profesionalismu no responsabilidade ba povu Timor-Leste. FFTL halo “kecewa” ona fans no amantes futebol tomak. LFA labele repete buat ne’ebe hanesan.
Iha estadio laran, bainhira ita haree ba kampu ninin, iha naran no logo husi kompañia hirak hanesan Gota, Bintang, ETO, Tinolina Konstruksi no seluk tan. Kompañia hirak ne’e naran bo’ot tebes iha Timor-Leste. Klaru katak logo no naran sira ne’e hatudu katak kompania hirak ne’e hanesan sponsor iha LFA ida ne’e. Ida ne’e nu’udar hakat inisiu ne’ebe positivu tebes. ha’u sei la kestiona konaba sa-ida maka kompañia hirak ne’e kontribui ba realizasaun LFA. Maibe, ha’u iha de’it perguntas ida, sa-ida maka kompañia hirak ne’e sei hetan? Naran di’ak, ne’e la-iha diskusaun. Agora osan husi tiket, sira (kompañia sponsor) hetan ka lae?
Hanesan ita hotu hatene ona, komisaun LFA mos fa’an tiket ka karcis. Iha tiket $ 0.50,           $ 1.00, $ 3.00 to’o $ 10.00 ba kada adeptus. Ida ne’e di’ak i necesita duni. Maibe, receitas husi tiket ne’e ba los ne’ebe? Karik receita husi tiket ne’e 100% ba de’it kompañia sponsor sira? klubu futebol hirak ne’ebe joga ne’e, “hetan benefisiu” ka lae husi tiket ne’e? Se hetan, receitas ne’e sei fahe oinsa entre klubu 2 ne’ebe joga kontra-malu, sponsor no komisaun LFA rasik?
Iha mos multa ba klubu ne’ebe nia jogadores sira hetan kartaun kinur no mean. Konforme ha’u rona dehan, kartaun kinur ida hetan multa $ 50,00 no kartaun mean hetan multa $ 100,00 (Komisaun LFA bele konfirma). Ba ida ne’e, multa ne’e sei ko’a diretamente husi osan garantia $ 2.000,00 klubu ida-ida hatama ona ba komisaun LFA. Osan husi kartaun mean no kinur sira ne’e ba los ne’ebe?

Jestaun LFA
Oras ne’e dau-dauk, Estadio Municipal de Dili maka úniku estadio ne’ebe utiliza ba Liga Futebol Amadora. Adeptus futebol tomak hatene ona katak jogus hala’o loron-loron. Maibe, perguntas maka ne’e, oinsa Komisaun LFA sei halo jestaun hodi garante nafatin kualidade kampu ne’e rasik? Oras ne’e tempu udan ona, tanba ne’e presiza iha mos atensaun ba kualidade husi dú’ut iha kampu laran.
Jestaun ba adeptus futebol mos importante tebes. Komisaun LFA mos presiza organiza di-diak adeptus futebol sira. Durante ne’e, husi sa-ida maka ha’u akompaña no observa, komisaun LFA “fahe” adeptus ba parte 4. Parte ida, ba adeptus ne’ebe sosa tiket $ 0.50 tú’ur fatin iha parte leste husi estadio. Adeptus ne’ebe sosa tiket husi $ 1.00 to’o $ 10.00, tú’ur fatin iha parte oeste.
Tiket $ 1.00 tú’ur iha sorin karuk no los ne’ebe la-iha mahon. Tiket $ 3.00 tú’ur iha fatin sorin karuk no los ne’ebe iha mahon. No tiket $ 10.00 tú’ur iha parte klaran (VIP). Ida ne’e di’ak tebes ona. Ida ne’e ha’u haree di’ak tebes ona. Maibe kestoens maka ne’e, oinsa ho adeptus hirak ne’ebe la sosa tiket? Ha’u nia observasaun durante ne’e, dalaruma bainhira jogus komesa ona “petugas” simu tiket loke luan tiha odamatan no husik adeptus sira tama livre de’it.
Iha parte seguransa, ha’u haree katak Komisaun LFA iha kolaborasaun ne’ebe di’ak tebes ho PNTL. Maske iha jogu entre klubu futebol FC Cacusan no FC Café (18/12/2015), mosu akontesimentu (disintendementu) kuaze oras ida, maibe la hamosu “violensia”. Jogu kontinua la’o to’o hotu. Biar nune’e, ha’u haree situasaun ida ne’e “la-dun” di’ak ba futuru. Sorte maka, adeptus futebol sira mos “kumpriende ona” no la halo asaun ruma “negativu” iha estadio laran. Maibe, hanesan ha’u temi ona iha artigu da-uluk (parte 1), fanatismu ne’ebe demasiozu bele “estraga” fair play. Komisaun LFA tengki hanoin ona atu situasaun hirak hanesan ne’e la-mosu tan iha futuru.
Se arbitru ka jogadores ou ofisial klubu halo erru ruma, komisaun LFA tengki “tegas”, keta “namlele” fali. Adeptus sira mai iha estadio atu haree jogus futebol, la’os atu haree fali jogadores no ofisial klubu diskute malu ho komisaun LFA iha kampu laran. Importante liu maka prevene konflitus no violensia iha estadio laran.
Ikus
Ha’u fiar tebes katak fans, amantes no adeptus futebol tomak hakarak atu asiste jogus iha LFA ne’e ho kontenti. Karik adeptus sira seidauk bele asiste jogus ne’ebe kualidade, maibe, pelu-menus haree jogus ne’ebe nakonu ho “fair play”, atrativu no nakonu ho talentu husi jogadores sira. Amizade no fraternidade entre timor-oan bele metin liu tan iha iventu ne’e. Tanba ne’e, importante tebes atu komisaun LFA kontinua hatudu profisionalismu no iha “ketegasan” bainhira dirije jogus. TRANSPARANSIA no JESTAUN DI’AK tengki sai nafatin hanesan fundamentu iha LFA ne’e.
Akontesimentu hanesan iha jogus entre FC Cacusan no FC Café, tengki sai lisaun ida. Tanba, kuandu mosu situasaun hanesan ne’e hela de’it, bele hamosu insatisfasaun husi fans, amantes no adeptus futebol tomak. Komisaun LFA presiza duni iha transparansia ba atividades hotu ne’ebe durante ne’e la’o. Tantu osan, tiket no “apoiu” sira husi sponsor. Tanba, ida ne’e maka sei sai hanesan “nutrisaun” ne’ebe sei determina LFA bele “auguenta” ka lae ba tempu naruk. Aprende husi liga sira seluk, ne’ebe maka mafia bola barak tebes hodi estraga futuru futebol ne’e rasik. Izemplu konkretu ida maka liga Indonesia ne’ebe oras ne’e paradu hela.
Komisaun LFA tengki hanoin katak, adeptus sira mai iha estadio atu asiste talentu jogadores neebe atrativu no atraiante. Tanba ne’e, ofisiais sira (inklui jogadores) presiza hatudu aten bo’ot (sportifitas). Karik iha problema ruma ne’ebe mosu durante jogu nia laran, iha dalan para atu rezolve. La-bele hapara jogu iha “dalan-klaran”, tanba sei halo adeptus tomak dezanimadu (kecewa).
Maske nune’e, ha’u fiar katak oras ne’e adeptus futebol hotu haksolok no kontenti tebes ho jogus LFA. Fini futebolista kualifikadu komesa hatudu dau-dauk ona nia talentu. Fitun jogador ho Skill ne’ebe excelente, jogus ne’ebe atrativu, halo fans no amante futebol hahu imajina oinsa futuru Ekipa Nasional Futebol Timor-Leste. Naroman komesa hatudu nia roman, maske sei do’ok.
Crocodilo (Avô) ne’ebe mosu semana hirak ne’e iha palasiu governu nia oin (besik estadio), bele sai hanesan “sinal-forte” ba naroman ekipa nasinal futebol krokodilu iha futuru. Futuru Ekipa Nasional futebol krokodilu ne’ebe forte sei mosu husi LFA ne’e.
Atu taka, ha’u hakarak hato’o de’it katak perguntas no “preukupasaun” ne’ebe ha’u hamosu iha ne’e, la’os atu desakredita kapasidade Komisau LFA. Hanoin hirak ne’e hotu nu’udar kontribuisaun hanoin ki’ik de’it, atu fans no adeptus ho bele senti katak LFA ne’e ba duni sira. Maske nune’e, ha’u konciente katak buat hotu presiza tempu. Ema matenek balun dehan nune’e “Cidade Roma la-harii iha kalan ida de’it”.

Donald J. Trump, emprezariu Amerikanu ida ne’ebe atual hanesan mos kandidatu ba  prezidente Estadus Unidus da America (USA) husi partidu Republika, iha nia livru ida hateten nune’e “PACENSIA katak bainhira ita KONCIENTE buat hotu presiza TEMPU, ESFORSU no HANOIN”. Husi lia fuan ne’e ha’u hakarak hateten katak, LFA ne’e atu hetan modelu ida di’ak,  transparancia no jestaun professional sei presiza tempu, esforsu no hanoin di’ak husi entidades hadomi bola hotu. PACENSIA de’it.

3 December 2015

LIGA FUTEBOL AMADORA

LIGA FUTEBOL AMADORA HAHU:
Klubu 21 Fahe Pool 4


Dili - Liga Futebol Amadora Timor-Leste (LFA-TL), ofisialmente sei hahu jogu ba da-uluk iha loron Sabado, 5 Dezembro 2015. Atu konkretiza jogu ne'e, maka iha Tersa kalan (01/12) Komisaun Ezekutivu Liga Futebol Amadora hahu dada riva hodi fahe klubu 21 ne'ebe registadu ona ba pool 4. Rezultadu husi pool 4 ne'e maka hanesan:

Pool A:
  1. FC. Cacusan
  2. FC. Carsae
  3. FC. Cafe
  4. FC. Asalan
  5. Benfica SLB

Poo B:
  1. FC. Nagardjo
  2. FC. Santa Cruz Dili
  3. FC. Zebra
  4. FC. Karkeu Dili
  5. FC. Ponta Leste
Pool C:
  1. FC. Re-Aktiva Uniaun
  2. FC. Aitana
  3. FC. DIT
  4. FC. Ateltiku Ultramar
  5. FC. Kablaki
Pool D:
  1. FC, YMCA
  2. FC. Lika-Lika
  3. Academico
  4. Benfica Dili
  5. Sporting de Timor
  6. Sporting Taibessi
Klubu 21 ne'ebe fahe ona ba pool 4 hanesan temin, sei sai fontes ida ne'ebe di'ak tebes atu ba oin Timor-Leste bele halo selesaun ne'ebe di'ak ba Ekipa Nasional Futebol. 

Esperansa husi amantes futebol sira hotu katak, eventu LFA ne'e sei la'o ho di'ak no susesu i bele sai fundamentu ida hodi harii identidade no karater futebol iha Timor-Leste. Amante futebol hotu hein katak loron ida sei mosu Ekipa Nasional Futebol ne'ebe forte husi LFA. zecunha.

2 December 2015

28 Novembro

Vise-Ministru II Edukasaun
Komemora 28 Novembro iha Municipiu Ainaro

Vise-Ministru Edukasaun II Abel da Costa Freitas Ximenes


Vise-Ministru II da Edukasaun Abel da Costa Freitas Ximenes, iha loron 28 Novembro 2015 ba Municipiu Ainaro hodi komemora tinan 40 Timor-Leste nia independensia no Interaksaun entre Portugueses ho Timor-oan sira tinan 500 liu ba.

Membru governo ne'ebe partisipa iha programa ida ne'e maka Sekretariu Estadu Terras i Propriedades Jaime Xavier. Iha komemorasaun tinan 40 Independensia no tinan 500 interaksaun Portugueses ho Timor-oan ne'e, hala'o ho isar bandeira no divertimentu husi komunidade iha municipiu Ainaro.

Tuir observasaun ne'ebe iha, isar bandeira ba tinan 40 independensia ne'e Vise-Ministru Edukasaun Abel Ximenes no Sekretariu Estadu Terras i Propriedades Jaime Xavier maka sai hanesan inspetor da cerimonia, no hetan partisipasaun maksimu husi autoridades municipius, lider veteranus, autoridades seguransa (PNTL no FFDTL) i populasaun municipiu Ainaro.

Cerimonia isar bandeira ne'e la'o tarde oituan tanba tengki hein bandeira ne'ebe mai husi suku sira.Isar bandeira ne'e hahu iha tuku 10:00 no hotu iha mais ou menus tuku 11:30. Hafoin isar bandeira, Vise-Ministru Edukasauh hamutuk ho Sekretariu Estadu Terras i Propriedade no autoridades tomak municipiu Ainaro nian, Policia no Militar, hamutuk ba kare aifunan iha ossuariu, fatin ne'ebe halot saudozos funu na'in libertasaun da patria nian. Hotu tiha ho kare aifunan, Vise-Ministru akompanha nafatin husi Sekretariu Estadu Terras i Propriedade ba kare aifunan iha fatin "masakre" ne'ebe maka hanaran Jakarta 2.

Iha loro kraik, hafoin cerimonia hatuun bandeira RDTL, kontinua kedas ho ku'a quek no tiru paixaun i divertimentu husi komunidade tomak municipiu Ainaro to'o dader. (ze)


LA LIGA

MESSI SAI MELHOR JOGADOR LA-LIGA 2014/2015


Hafoin hetan certeza tama iha nomeasaun jogador di'ak-liu iha mundo ka Ballon D'Or, Lionel Messi foin dau-dauk hetan premiu nu'udar jogador di'ak liu iha La Liga periudu 2014/2015.

La'os premiu ida de'it, La Pulga (cognome husi Lionel Messi) lori ba uma premiu nu'udar atakante di'ak liu. Megastar Barcelona ne'e definidu nu'udar jogador di'ak liu hafoin hetan votus barak liu nia kolega ekipa, Luis Suarez no Megastar Real Madrid Cristiano Ronaldo.

Iha periudu kotuk liu ba, Messi marka hela golu 43 iha La Liga no lidera Barcelona hetan trible winner . Tu'ur la kleur de'it hafoin simu tiha premiu, Messi nia naran temin tan hodi ba simu premiu nu'udar jogador di'ak liu periudu 2014/2015 nian.

"Inkredibel, ha'u hakat liu jogador di'ak barak iha kompetisaun ida ne'e (La Liga), ida ne'e halo ha'u orgullu. La iha lia fuan seluk, ha'u haksolok" hateten atakante husi Argentina ne'e hanesa cita husi Soccerway.

Premiu rua ne'e nu'udar esforsu maka'as ne'ebe nia halo ona durante ne'e. Nia mos dedika premiu rua ne'e ba nia oan mane Thiago Messi.

"Ha'u hatene nia (Thiago Messi) seidauk kumpriende, Maibe especialmente ha'u dedika ba ha'u nia oan mane Thiago Messi". Kontinua messi. (Citadu husi JP)

Nomeasaun Ballon d'Or

NOMEASAUN BALLON D'OR
MESSI, NEYMAR NO CRISTIANO RONALDO TRÊS MELHORES


Federasaun Futebo Internasional (FIFA) ofisialmente anuncia ona ema na'in tolu ne'ebe nomiadu hodi hetan Ballo D'Or 2015. Husi naran 23 ne'ebe nomeadu atu hetan FIFA Ballo D'Or, reduzidu ona ba ema na'in tolu iha segunda (30/11) ne'e.

Rezultadu hatudu, Neymar Jr. konsege duni akompnha jogadores na'in 2 ne'ebe sempre hetan Ballon D'Or, maka Lionel Messi no Cristiano Ronaldo. Hanesan citadu husi pagina Goal, Messi sai jogador ne'ebe favoritu liu atu bele manang iha trofeu individual ne'ebe prestijiu liu iha Mundo ne'e, tanba lori ona Barcelona manang triplo historiku (La Liga, Copa Del Rey, Liga Champions) iha periudu 2014/2015.

" Se bele manang dala ida tan, maka Messi sei manang Ballon D'Or ba dala Lima." Goal hakerek.

Entertantu Cristiano Ronaldo sei la nonok. Nia sei esforsu atu kontinua eleva nia performa to'o tinan 2015 ne'e hotu atu bele defende nafatin Ballon D'Or ne'ebe nia manang tiha ona iha tinan kotuk. Se konsege hetan trofeu Ballon D'Or maka atakante Real Madrid ne'e sei hanesan ho trofeu ne'ebe Messi hetan ona, trofeu Ballon D'Or 4.

No Neymar Jr. ba dala-uluk tama iha nomeasaun tres finalista Ballon D'Or. Nia iha performa ne'ebe di'ak tebes durante tinan 2015 ne'e. Atakante Brazil ne'e joga imprensivu tebes iha inisiu periudu 2015/2015 no halo golu 14 ona.(Citadu husi Jawa Pos)



1 December 2015

LIGA FUTEBOL AMADORA

LIGA FUTEBOL AMADORA (PARTE 1)
“FUNDAMENTU HARII IDENTIDADE no KARATER
FUTEBOL TIMOR-LESTE”


Husi: Antonio J. Castro da Cunha
Fans no Amante Futebol


Mobile: +670 78361688


Futebol Timor-Leste hakat tama dau-dauk ba historia foun nasaun ida ne’e nian. Hafoin tinan 13 restaurasaun independensia, fans no amantes futebol Timor-Leste hamrok tebes ba liga ne’ebe kompetitivu. Maske durante ne’e iha ona realizasaun kopa futebol bar-barak, maibe hirak ne’e hotu seidauk bele halakon hamrok fans no amantes futebol timor-oan tomak. Kopa ne’e la’o mensal de’it no dalabarak la-hatudu “kualidade” jogos ba bolamania. No iha parte seluk, rezultadu husi jogos iha kopa mos la-dun fo influensia ba iha estabelesementu Ekipa Nasional Futebol Timor-Leste.

Federasaun Futebol Timor-Leste (FFTL) ne’ebe maka hetan fiar husi Federation International Football Association (FIFA), la konsege dezenvolve futebol iha nasaun ida ne’e. Osan barak ne’ebe oferese husi FIFA mai FFTL, la hatene lakon ba ne’ebe. Dezenvolvimentu futebol patina iha fatin, se -karik ita lakohi temi mout lakon de’it.

Publiku komesa “hakilar”, amantes futebol mos ejiji, halo ulun bo’ot sira iha FFTL preukupa no “paniku”. La hatene se nia hanoin, derepenti EKNAS Timor-Leste nakfila sai forsa foun ida, liu-liu iha regiaun sudeste aziatiku. Brazileiros, ho talentu sira ne’ebe mundu rekonese mosu mai hanesan “anju Salvador” hodi hi’it sa’e prestasaun EKNAS. Brazileiros sira mai tanba “politika naturalizasaun” ala FFTL nian.

Maske “politika naturalizasaun” ne’e hatudu duni mudansas ba prestasaun EKNAS. Ekipa krokodilu hatudu duni provas hodi partisipa iha kualifikasaun kopa mundial 2018 iha Rusia. Rangkin futebol Timor-Leste iha FIFA mos haksoit deripente husi 180 ba 150. Maske nune’e, prestasaun hirak ne’e hotu la halo amantes futebol sira orgullu. Politika ne’ebe ho hanoin atu foti identidade, karater no dignidade futebol Timor-Leste iha mundu internasional, ikus mai sai polemika ne’ebe “dada tama” mos Igreja Katolika iha laran. Ulun bo’ot FFTL hahu nakfera no komesa fakar sai frakeza i iregularidades ne’ebe durante ne’e mosu ba publiku.

Liga Futebol Amadora (LFA).
Situasaun hirak ne’ebe temin ona iha leten, oras ne’e atu husik hela dau-dauk ona. Hare’e ba FFTL ne’ebe maka “esteril” hela durante ne’e, governo liu husi Secretario de Estado Juventude e Desportu fo kbi’it no forsa hodi estabelese Komisaun Liga Futebol Amadora Timor-Leste (LFA-TL). Estabelesimentu komisaun LFA ne’e hanesan hakat pioneru atu bele salva no dezenvolve futebol professional iha nasaun ida ne’e.

Hafoin simu posse iha loron 22/09/2015, Komisaun LFA Timor-Leste ho nia prezidente Nilton Gusmão hahu kedas servisu no loke inskrisaun aberta ba timor-oan hotu ne’ebe hadomi futebol atu bele partisipa. La lori tempu naruk. Timor-oan hadomi futebol sira lori sira idak-idak nia klubu hodi mai regista. Hafoin liu husi selesaun, ikus mai Komisaun LFA deside iha klubu futebol 21 maka sei partisipa.

Alende ne’e, Komisaun LFA mos, tuir ha’u nia hanoin iha planu ne’ebe brilliante no estratejiku tebes. Fo kaben kampaiaun LFA ho Kampiaun Copa 12 Novembro iha Super Copa. Maske la fasil, tanba limitisaun espasu kampu no kestoens kualidade husi jogos ne’e rasik, maibe ida ne’e bele sai mata-dalan inisial ida hodi iha futuru bele hamosu ekipa futebol ne’ebe kualidade no kompetividade hodi reprezenta Timor-Leste iha eventu sira futebol internasional nian.

Funda Identidade no Karater Ne’ebe Forte.
Atu bele to’o iha objetivu ne’ebe iha, presiza hatu’ur identidade no karater futebol ne’ebe forte. Identidade signifika katak karakteristika, tipikas ne’ebe unika ne’ebe maka metin ba iha objetu ruma hodi halo nia diferente ho objetu seluk. Indentidade no karater husi LFA importante tebes hodi hatudu originalidade no divirgensia husi liga sira seluk.

Tuir planu ne’ebe iha, Liga Futebol Amadora sei hahu iha loron 5 Dezembro 2015 ne’e. Realizasaun Liga Futebol Amadora Timor-Leste, tuir ha’u nia hanoin, hanesan “Bása no Sóku” ida ba FFTL, tanba labele realiza eventu ne’ebe hanesan. Maske simu osan barak husi FIFA no AFC, maibe FFTL “esteril” nafatin. FFTL la konsege hatu’ur fundamentu ba identidade no karater ba iha futebol nasional Timor-Leste.

Hanesan ha’u temi ona, sei iha klubu 21 maka partisipa 10 LFA ne’e. Mai ha’u, la’os númeru klubu ne’e maka importante. Maibe, oinsa iha primeiru liga ne’e, LFA bele hatu’ur identidade no karater jogu futebol iha nasaun ida naran Timor-Leste. Tanba sa? Tanba importante tebes, atu futebol Timor-Leste iha fundamentu ne’ebe metin no forte ne’ebe sei sai hanesan lalenok ba realizasaun liga tuir mai. Klubu futebol 21 ne’e, ida-ida sei mosu ho nia identidade no karater rasik. Liu husi 1o. LFA maka ba oin sei determina, karik merese ka lae liga iha Timor-Leste partisipa husi klubu hamutuk 21. Identidade no karater ne’ebe atu hatu’ur, tengki bazeia ba lisan no kultura ne’ebe durante metin iha povu timor-oan tomak.

Bainhira liga futebol bele funda identidade no karater ida metin, maka sei dada investimentu ne’ebe bo’ot liu tan iha futuru. Investimentu ne’ebe maka bo’ot, sei rezulta mosu industria futebol iha nasaun ida ne’e.

Xave husi mehi hirak ne’e hotu maka jestaun ne’ebe professional. Liu husi jestaun ne’ebe professional bele hahoris liga futebol ne’ebe kualidade no iha kompetividade. Liga futebol ne’ebe kualidade no kompetividade sei hahoris jogador-jogador kualifikadu. No jogador-jogador kualifikadu bele hamosu ekipa nasional futebol ne’ebe forte. Ekipa nasional futebol ne’ebe forte, sei reprezenta identidade no karater husi povu no nasaun doben RDTL.

Tanba ne’e, importante tebes atu Komisaun LFA firme no konsistente ho sistema liga nian ne’ebe maka hatu’ur ona. Komisaun LFA tengki do’ok husi intervensaun oin-oin, ne’ebe maka ikus mai bele hamate ou hafraku objetivu no sentidu dezenvolvimentu futebol. La iha esepsaun, Komisaun LFA tengki “obriga” duni klubu 21 ne’ebe sei partisipa iha LFA ne’e hakru’uk no kumpri ba regulamentu ne’ebe estabelisidu ona. Profesionalismu husi arbitru sira mos, sei sai fator ne’ebe determinante hodi hatu’ur fundamentu ne’ebe forte ba identidade no karater husi liga ne’e rasik.

Iha liga futebol barak iha mundu ne’e maka bele sai hanesan referensia. Sistema no jestaun i lisaun no doutrina futebol ne’ebe komisaun LFA hatu’ur, sei sai nu’udar komponente ida ne’ebe pertinente tebes ba futuru futebol Timor-Leste. komponente hirak ne’e hotu sei lori liga futebol iha nasaun ida ne’e, sai industria hanesan mos iha nasaun futebol sira iha mundo ne’e. EPL, LA LIGA, BUNDESLIGA, LIGUE 1, SERIE A, nu’udar izemplu liga futebol ne’ebe ohin loron hanesan ona industria bo’ot ida. Maibe, buat ne’ebe ita hotu presiza hatene maka, liga hirak ne’e, idak-idak ho ni-nia identidade no karater rasik. Fans no amantes futebol hotu, klaru katak hatene di’ak tebes liga hirak ne’e hotu.

Esperansa ba Komisaun LFA.
Nu’udar fans no amante futebol, ha’u senti orgullu tebes ho realizasaun liga amadora ida ne’e. Ha’u fiar katak iha inisiu liga ne’e, klaru katak dalaruma sei infrenta dezafius no difikuldades barak. Karater povu timor-oan ne’ebe “bulak bola”, bele sai dezafiu ida. Tanba, los duni katak, klubu futebol idak-idak husi 21 ne’ebe registadu, sei iha ni-nia fans no amantes rasik. No situasaun hirak ne’e sei hamosu fanatismu ba idak-idak nia klubu. Fanatismu, iha parte ida di’ak ba saude kompetisiaun ne’ebe kompetitivu. Maibe bele sai la-di’ak bainhira fanatismu ne’e demasiozu. Tanba fanatismu ne’ebe demasiozu, sei bele ‘estraga’ fair play husi jogos futebol ne’e rasik.

Maske nune’e, nu’udar fans no amante futebol ida iha Timor-Leste, ha’u sempre fiar ba futuru LFA ne’e rasik. Ha’u fiar katak ho maturidade povu hadomi futebol hotu hodi kontribui, no liu-liu profesionalisme husi Komisaun Organizador, LFA sei nakafilak ba iha LFP (Liga Futebol Professional). Bainhira LFA nakfilak ona ba LFP, maka dalan sei nakloke luan tebes ba klubu futebol idak-idak atu reprezenta identidade timor-oan iha eventu futebol internasional hanesan; AFC Championship (Liga Champions ASEAN nian) to’o kopa mundial entre melhor klubu husi kontinente idak-idak.

Ha’u nia esperansa (karik amantes futebol tomak mos), atu Liga Amadora ida ne’e sai hanesan hakat da-uluk hodi hamosu liga futebol professional iha futuru. Lemma universal futebol nian FAIR PLAY, presiza sai nafatin hanesan atensaun husi partes hotu, tantu Komisaun Liga Futebol Amadora no-mos Klubu sira ne’ebe sei partisipa iha liga ida ne’e.

Ita mos bele komunga lisaun universal futebol seluk, katak futebol la-koñese diferensa entre suku, religiaun, grupus, regiaun, kultura ka lisan. Bainhira ko’alia konaba futebol, ema hotu sai ida de’it iha sumbriña LFA nia okos. Ha’u fiar, liu husi komitmentu no professionalismu husi entidades hadomi futebol hotu, LFA sei sai hanesan odamatan ne’ebe maka husi nia,  moris identidade no karater futebol Timor-Leste ne’ebe la’o ho kualidade, no liu-liu iha kompetividade atu bele kompete iha nivel futebol regional no internasional. Hatu’ur IDENTIDADE no KARATER Futebol Timor-Leste tengki sai metas prinsipal husi Komisaun LFA.


Notas; Artigu ida ne’e nu’udar hanoin pesoal hanesan fans no amante futebol no la reprezenta fatin ne'ebe ha’u agora servisu ba iha Gabinete Vise-Ministru II Ministeriu Edukasaun.