LIGA FUTEBOL AMADORA

LIGA FUTEBOL AMADORA (PARTE 2)

MODELU, TRANSPARANSIA NO JESTAUN LFA

Husi: Antonio J. Castro da Cunha

Liga Futebol Amadora Timor-Leste (LFA-TL) hahu tiha ona iha loron 5 Dezembro 2015. Komunidade hadomi futebol sira entuziasmu tebes hodi asiste abertura LFA ne’e. Semana tolu ona LFA la’o, halo fans no adeptus futebol tomak senti divertadu tebes. Husi jogus hotu ne’ebe la’o ona to’o oras ne’e, ha’u fiar katak adeptus futebol sira hatene ona klubu ida ne’ebe maka sai favoritu liu ba sira.

Iha klubu 21, pool 4 no kampu 1. Bazeia ba drawing ka dada-rifa ne’ebe iha, klubu futebol 21 fahe ona ba pool 4 (hat). Pool A; FC Cacusan, FC Carsae, FC Café, FC Asalan no Benfica SLB; Pool B; FC Nagarjo, FC Santa Cruz Dili, FC Zebra, FC Karkeu Dili no FC Ponta Leste; Pool C; FC Re-Aktiva Uniaun, FC Aitana, FC DIT, FC Atletiku Ultramar, no FC Kablaki; Pool D ; FC Lica-Lica, FC YMCA, FC Academico, Benfica de Dili, Sporting de Timor no FC Porto-Taibessi. Iha pool balun, klubu balun joga ona dala 2. Maibe sei iha mos klubu ne’ebe foin joga dala 1.

Iha loron hirak ne’e nia laran, ha’u tenta haree, observa no buka hatene iha media nasional sira, maibe ha’u seidauk hetan modelu sa-ida maka uja iha LFA ne’e. Nu’udar fans no amante futebol ida iha Timor-Leste ne’e, ha’u iha perguntas, LFA ne’e atu la’o los oinsa?

Foun-foun, bainhira lian konaba LFA mosu, ha’u hanoin nia modelu sei hanesan ho liga sira seluk ne’ebe maka amante futebol hotu hatene (EPL, LA LIGA, BUNDESLIGA, SERIE A, LIGUE A, etc). Katak klubu 21 ida ne’e kontra malu dala 2, ou klubu ida joga dala 40. Maibe, karik tanba nia kustu bo’ot liu, nune’e fahe de’it ba pool. Modelu liga ne’e maka atu la hanesan ho sa-ida maka ha’u imajina.

Mais prontu, ha’u lakohi halo komparasaun ne’ebe maka do’ok liu. Liga champions ne’e professional liu i LFA foin maka hahu no sei amadora hela. Tanba ne’e ha’u hanoin la-justu halo komparasaun ho liga ne’ebe avansadu liu iha mundo ne’e. Maske nune’e, nu’udar timor-oan i hanesan mos fans, amante no adeptu futebol, senti “preukupa” oituan. Pelu-menus, ha’u nia hanoin, komisaun LFA bele halo netik publikasaun ne’ebe nakloke ba publiku iha Timor-Leste laran tomak atu hatene no akompaña, oinsa sa no halo nusa maka LFA ne’e sei la’o?

TRANSPARANSIA Komisaun-LFA

Ha’u asiste ona jogu LFA ba dala 3. Da-uluk, ha’u asiste jogu entre FC Academico vs FC Benfica Dili. Da-ruak FC Cacusan ho FC Café. Da-Tolu FC Zebra ho FC Nagardjo. Ha’u senti haksolok tebes. Jogus hirak ne’e atrativu duni. Ha’u haree fans no adeptus klubu FC Zebra atraktivu tebes. Nune’e mos fans no Adeptus futebol husi klubu seluk. Maske nune’e, ha’u sei la ko’alia konaba oinsa jogus hirak ne’e nia la-la’ok. Ha’u (karik adeptus futebol seluk hotu) hakarak hatene de’it sa-ida maka Komisaun LFA bele fahe (TRANSPARANSCIA) ba fans no adeptus futebol tomak iha Timor-Leste.

Se ha’u la sala, realizasaun LFA ne’e nu’udar inisiativa husi Sekretariu Estadu Juventude Desportu (SEJD). Orsamentu ba iventu LFA ne’e mos mai husi orsamentu estadu (OJE). Ida ne’e signifika mos katak orsamentu povu Timor-Leste nian. Transparansia husi Komisaun LFA importante tebes, nu’udar sentidu profesionalismu no responsabilidade ba povu Timor-Leste. FFTL halo “kecewa” ona fans no amantes futebol tomak. LFA labele repete buat ne’ebe hanesan.

Iha estadio laran, bainhira ita haree ba kampu ninin, iha naran no logo husi kompañia hirak hanesan Gota, Bintang, ETO, Tinolina Konstruksi no seluk tan. Kompañia hirak ne’e naran bo’ot tebes iha Timor-Leste. Klaru katak logo no naran sira ne’e hatudu katak kompania hirak ne’e hanesan sponsor iha LFA ida ne’e. Ida ne’e nu’udar hakat inisiu ne’ebe positivu tebes. ha’u sei la kestiona konaba sa-ida maka kompañia hirak ne’e kontribui ba realizasaun LFA. Maibe, ha’u iha de’it perguntas ida, sa-ida maka kompañia hirak ne’e sei hetan? Naran di’ak, ne’e la-iha diskusaun. Agora osan husi tiket, sira (kompañia sponsor) hetan ka lae?

Hanesan ita hotu hatene ona, komisaun LFA mos fa’an tiket ka karcis. Iha tiket $ 0.50,           $ 1.00, $ 3.00 to’o $ 10.00 ba kada adeptus. Ida ne’e di’ak i necesita duni. Maibe, receitas husi tiket ne’e ba los ne’ebe? Karik receita husi tiket ne’e 100% ba de’it kompañia sponsor sira? klubu futebol hirak ne’ebe joga ne’e, “hetan benefisiu” ka lae husi tiket ne’e? Se hetan, receitas ne’e sei fahe oinsa entre klubu 2 ne’ebe joga kontra-malu, sponsor no komisaun LFA rasik?

Iha mos multa ba klubu ne’ebe nia jogadores sira hetan kartaun kinur no mean. Konforme ha’u rona dehan, kartaun kinur ida hetan multa $ 50,00 no kartaun mean hetan multa $ 100,00 (Komisaun LFA bele konfirma). Ba ida ne’e, multa ne’e sei ko’a diretamente husi osan garantia $ 2.000,00 klubu ida-ida hatama ona ba komisaun LFA. Osan husi kartaun mean no kinur sira ne’e ba los ne’ebe?

Jestaun LFA

Oras ne’e dau-dauk, Estadio Municipal de Dili maka úniku estadio ne’ebe utiliza ba Liga Futebol Amadora. Adeptus futebol tomak hatene ona katak jogus hala’o loron-loron. Maibe, perguntas maka ne’e, oinsa Komisaun LFA sei halo jestaun hodi garante nafatin kualidade kampu ne’e rasik? Oras ne’e tempu udan ona, tanba ne’e presiza iha mos atensaun ba kualidade husi dú’ut iha kampu laran.

Jestaun ba adeptus futebol mos importante tebes. Komisaun LFA mos presiza organiza di-diak adeptus futebol sira. Durante ne’e, husi sa-ida maka ha’u akompaña no observa, komisaun LFA “fahe” adeptus ba parte 4. Parte ida, ba adeptus ne’ebe sosa tiket $ 0.50 tú’ur fatin iha parte leste husi estadio. Adeptus ne’ebe sosa tiket husi $ 1.00 to’o $ 10.00, tú’ur fatin iha parte oeste.

Tiket $ 1.00 tú’ur iha sorin karuk no los ne’ebe la-iha mahon. Tiket $ 3.00 tú’ur iha fatin sorin karuk no los ne’ebe iha mahon. No tiket $ 10.00 tú’ur iha parte klaran (VIP). Ida ne’e di’ak tebes ona. Ida ne’e ha’u haree di’ak tebes ona. Maibe kestoens maka ne’e, oinsa ho adeptus hirak ne’ebe la sosa tiket? Ha’u nia observasaun durante ne’e, dalaruma bainhira jogus komesa ona “petugas” simu tiket loke luan tiha odamatan no husik adeptus sira tama livre de’it.

Iha parte seguransa, ha’u haree katak Komisaun LFA iha kolaborasaun ne’ebe di’ak tebes ho PNTL. Maske iha jogu entre klubu futebol FC Cacusan no FC Café (18/12/2015), mosu akontesimentu (disintendementu) kuaze oras ida, maibe la hamosu “violensia”. Jogu kontinua la’o to’o hotu. Biar nune’e, ha’u haree situasaun ida ne’e “la-dun” di’ak ba futuru. Sorte maka, adeptus futebol sira mos “kumpriende ona” no la halo asaun ruma “negativu” iha estadio laran. Maibe, hanesan ha’u temi ona iha artigu da-uluk (parte 1), fanatismu ne’ebe demasiozu bele “estraga” fair play. Komisaun LFA tengki hanoin ona atu situasaun hirak hanesan ne’e la-mosu tan iha futuru.

Se arbitru ka jogadores ou ofisial klubu halo erru ruma, komisaun LFA tengki “tegas”, keta “namlele” fali. Adeptus sira mai iha estadio atu haree jogus futebol, la’os atu haree fali jogadores no ofisial klubu diskute malu ho komisaun LFA iha kampu laran. Importante liu maka prevene konflitus no violensia iha estadio laran.

Ikus

Ha’u fiar tebes katak fans, amantes no adeptus futebol tomak hakarak atu asiste jogus iha LFA ne’e ho kontenti. Karik adeptus sira seidauk bele asiste jogus ne’ebe kualidade, maibe, pelu-menus haree jogus ne’ebe nakonu ho “fair play”, atrativu no nakonu ho talentu husi jogadores sira. Amizade no fraternidade entre timor-oan bele metin liu tan iha iventu ne’e. Tanba ne’e, importante tebes atu komisaun LFA kontinua hatudu profisionalismu no iha “ketegasan” bainhira dirije jogus. TRANSPARANSIA no JESTAUN DI’AK tengki sai nafatin hanesan fundamentu iha LFA ne’e.

Akontesimentu hanesan iha jogus entre FC Cacusan no FC Café, tengki sai lisaun ida. Tanba, kuandu mosu situasaun hanesan ne’e hela de’it, bele hamosu insatisfasaun husi fans, amantes no adeptus futebol tomak. Komisaun LFA presiza duni iha transparansia ba atividades hotu ne’ebe durante ne’e la’o. Tantu osan, tiket no “apoiu” sira husi sponsor. Tanba, ida ne’e maka sei sai hanesan “nutrisaun” ne’ebe sei determina LFA bele “auguenta” ka lae ba tempu naruk. Aprende husi liga sira seluk, ne’ebe maka mafia bola barak tebes hodi estraga futuru futebol ne’e rasik. Izemplu konkretu ida maka liga Indonesia ne’ebe oras ne’e paradu hela.

Komisaun LFA tengki hanoin katak, adeptus sira mai iha estadio atu asiste talentu jogadores neebe atrativu no atraiante. Tanba ne’e, ofisiais sira (inklui jogadores) presiza hatudu aten bo’ot (sportifitas). Karik iha problema ruma ne’ebe mosu durante jogu nia laran, iha dalan para atu rezolve. La-bele hapara jogu iha “dalan-klaran”, tanba sei halo adeptus tomak dezanimadu (kecewa).

Maske nune’e, ha’u fiar katak oras ne’e adeptus futebol hotu haksolok no kontenti tebes ho jogus LFA. Fini futebolista kualifikadu komesa hatudu dau-dauk ona nia talentu. Fitun jogador ho Skill ne’ebe excelente, jogus ne’ebe atrativu, halo fans no amante futebol hahu imajina oinsa futuru Ekipa Nasional Futebol Timor-Leste. Naroman komesa hatudu nia roman, maske sei do’ok.

Crocodilo (Avô) ne’ebe mosu semana hirak ne’e iha palasiu governu nia oin (besik estadio), bele sai hanesan “sinal-forte” ba naroman ekipa nasinal futebol krokodilu iha futuru. Futuru Ekipa Nasional futebol krokodilu ne’ebe forte sei mosu husi LFA ne’e.

Atu taka, ha’u hakarak hato’o de’it katak perguntas no “preukupasaun” ne’ebe ha’u hamosu iha ne’e, la’os atu desakredita kapasidade Komisau LFA. Hanoin hirak ne’e hotu nu’udar kontribuisaun hanoin ki’ik de’it, atu fans no adeptus ho bele senti katak LFA ne’e ba duni sira. Maske nune’e, ha’u konciente katak buat hotu presiza tempu. Ema matenek balun dehan nune’e “Cidade Roma la-harii iha kalan ida de’it”.

Donald J. Trump, emprezariu Amerikanu ida ne’ebe atual hanesan mos kandidatu ba  prezidente Estadus Unidus da America (USA) husi partidu Republika, iha nia livru ida hateten nune’e “PACENSIA katak bainhira ita KONCIENTE buat hotu presiza TEMPU, ESFORSU no HANOIN”. Husi lia fuan ne’e ha’u hakarak hateten katak, LFA ne’e atu hetan modelu ida di’ak,  transparancia no jestaun professional sei presiza tempu, esforsu no hanoin di’ak husi entidades hadomi bola hotu. PACENSIA de’it.