Liga Futebol Amadora (Parte 4)

LISAUN HUSI FAZE APURAMENTU LFA

(PROMOVE, HAKBI’IT, GLORIOSO)

HUSI: Antonio J. Castro da Cunha

Faze apuramentu ka kualifikasaun Liga Futebol Amadora to’o ona iha nia rohan. FC Zebra ho FC Karketu maka nu’udar klubu rua ne’ebe joga ikus liu iha faze ida ne’e. Jogu ne’ebe atraiante tebes. Maske iha udan laran, adeptus no fans klubu rua ne’e tuba-metin nafatin iha fatin. Hafoin minute 90 nia laran, Klubu karketu ho nia jogadores Indonesia na’in 3 konsege manan FC Zebra 2-1.

Ho rezultadu ne’e, kompleta ona klubu 8 (ualu) ne’ebe hakat ba Liga Futebol Amadora (LFA), ne’ebe tuir planu sei realiza iha fulan Marsu tinan ida ne’e. FC Karketu kompleta tan klubu 7 (hitu) ne’ebe hakat uluk ona ba faze LFA. FC Carsae, SLB Laulara, FC Ponta Leste, FC DIT,   FC Aitana, FC Academica no FC Porto-Taibessi.

Durante fulan ida resin (05 Dezembru 2015 – 25 Janeiru 2016), klubu 21 luta iha kampu-matak laran. 173 jogos, 150 ital golus, 150 ita kartaun amarelu no 10 ital kartaun mean, halo furak faze apuramentu LFA ne’e rasik. Fans no adeptus sira ne’ebe maka atraktivu, sai hanesan “arco-iris” ne’ebe maka halo jogu sai furak tebes iha matan.

Ha’u nia observasaun durante fulan ida resin ne’e, jogu la’o iha ambiente sportivitas (fair play) ne’ebe di’ak tebes. Arbitru sira hatudu duni profesionalisme, ne’ebe halo jogu sai furak tebes iha matan. Maske iha kritikas ba arbitru balun, tamba kestiona sira nia desizaun balun ne’ebe faille. Maibe sira kontinua firme no konsistente ho desizaun ne’ebe foti ona.  Liu husi eksesu no karensia ne’ebe maka iha, Komisaun LFA hatudu duni sira nia konsistencia. Maske iha buat barak ne’ebe maka sei sai hanesan notas no presiza hetan atensaun husi Dirijentes LFA tomak.

Durante fulan ida resin, faze apuramentu sai duni hanesan arco-iris ne’ebe “hafurak” moris povu Timor-Leste, liu-liu hirak ne’ebe hela iha cidade Dili. Estadio Municipal de Dili, sai hanesan “testemuña” ba fini jogadores, ne’ebe loron ida sei sai embaixadores Timor-Leste iha futebol internasional. Iha estadio ne’e timoroan hotu sai mos sasin ba unidade, fraternidade no amizade .

Iha “kose-kose” malu oituan, hanesan sa-ida maka mosu iha jogu ikus FC Zebra ho FC Karketu. Maibe, situasaun hirak ne’e bele hakat-liu ho kalma.

PROMOVE, HAKBIIT NO GLORIOSO

Moto ka filosofia husi LFA maka “Promove, Hakbiit no Glorioso” Futebol Timor-Leste. Ha’u seidauk hatene nia signifikansia ne’e sa-ida. Maibe, ha’u tenta atu interpreta tuir kuiñesimentu pesoal.

Da-uluk, Liga Futebol Amadora realiza ho objetivu prinsipal atu PROMOVE futebol iha Timor-Leste no tane-as uluk talenta futebolista timor-oan. Promove katak hasa’e jogador ida husi level skill ne’ebe baixu ba level skill ne’ebe altu. Ha’u fiar tebes katak intensaun da-uluk husi realizasaun liga ne’e, maka atu buka “the next messi” ne’ebe sei “haksumik” hela iha fatin barak nasaun ida ne’e, hahu husi kapital to’o aldeias sira iha areas muitas remotas.

Da-rua, Ita hotu fiar katak, Rai-Inan Timor-Leste hahoris duni talentu-talentu futebol ne’ebe ho skill-natureza. Agora, presiza de’it ambiente kompetitivu ne’ebe bele HAKBIIT futebol Timor-Leste liu husi klubu ne’ebe eziste. Ho nune’e, indiretamente sei HAKBIIT mos talentu futebol timoroan tomak. LFA hakat ona iha pasu ne’ebe los tebes. Realizasaun LFA ne’e rasik, ha’u haree katak sei HAKBIIT duni talentu jogadores sira iha nasaun ida ne’e. Sekretariu Estadu Juventude Disportu ho Komisaun LFA la’o ona iha dalan ne’ebe los.

Da-tolu, adeptus no fans futebol tomak nia esperansa, katak kompetisaun iha LFA ne’e bele duni haraik GLORIOSO ba Timor-Leste nu’udar nasaun. Povu Timor-Leste tomak sei senti orgullu no honradu, bainhira futebol ikus mai bele reprezenta duni IDENTIDADE no KARATER povu RDTL iha mundo internsional nia matan.

LISAUN NE’EBE BELE APRENDE

Futebol Timor-Leste sei kontinua hakat historiku hodi tama ba realizasaun liga professional (amadora) da-uluk. Klubu 8 sei “luta” kontra malu atu hetan prestiziu tuir espiritu sportividade (fair play). Espiritu ne’ebe maka loron ida bele funda duni jogadores ne’ebe, la’os de’it iha kualidade maibe mos iha kompetividade atu bele kompete ho nasaun avansadu seluk.

Atu bele to’o iha mehi ida ne’e, Komisaun LFA presiza dala ida tan re-afirma sira nia konsistensia no persistensia atu jere liga ne’e ho “kualidade no kompetividade” a’as. Liu-liu tengki garante duni sportividade (fair play). Tanba sa maka ha’u hato’o hanoin ida ne’e? Faze apuramentu ne’e husik hela ona lisaun ida bo’ot tebes ba ita hotu ne’ebe hadomi futebol.

Da-uluk. Apuramentu LFA ne’e sai duni hanesan “we-matan” ida, hodi “fo-hemu” ba adeptus no fans futebol tomak ne’ebe “hamrok” tebes ba liga kompetitivu. Ita haree, bainhira iha jogu ne’ebe furak, Estadio Municipal de Dili ne’e mos nakonu ho adeptus. Maske iha “problema” ki’ik balun akontese, maibe jeralmente LFA ne’e divertu duni povu hadomi futebol tomak. ida ne’e lisaun ida di’ak ba “saude” mental povu Timor-Leste. Iha Amizade, Unidade no Fraternidade entre timor-oan.

Da-ruak, Komisaun LFA presiza hatudu nafatin sira nia profesionalismu, honestidade no neutralidade. Profesionalismu iha organizasaun, honestidade iha jestaun no neutralidade iha atuasaun. Komisaun keta “halis” demais liu ba klubu balun no “dudu-ses” tiha fali seluk. Importante mos atu Komisaun LFA aberta ba publiku konaba regras ne’ebe iha. Durante faze apuramentu ne’e ha’u nota katak, komisaun LFA sei-dauk aberta ba povu hadomi futebol tomak. Komisaun LFA tengki aberta ba publiku konaba “sosiu” husi sponsor sira, osan tiket, kartaun kinur, kartaun mean. Hanoin ida ne’e ha’u levanta, tamba governo liu husi Sekretariu Estadu Juventude e Desporto maka nu’udar inisiator no “tau”mos osan iha ne’eba. Osan ne’e, osan povu nian. Tamba ne’e povu presiza hatene nia utilizasaun ne’e oinsa.

Da-tolu. Prezensa Jogadores Internasional. Nu’udar fans no adeptus futebol Timor-Leste, ha’u la-dun satisfas ho “desizaun” ne’ebe komisaun LFA foti ho fo “lampu-verde” ba klubu sosa jogadores estranjeirus iha faze apuramentu ne’e. Maske nune’e, atu protestu mos faze ne’e liu ona. Ha’u la-hatene, iha technical meeting, regras hirak ne’e hato’o ona ba klubu tomak ga lae. Maibe, “politika”  iha “dalan-klaran” komisaun bele fo “lampu-verde” ba klubu sira atu sosa jogadores husi estranjeirus, ne’e kontra ona sportivitas no fair play ne’e rasik. Ha’u la kontra jogadores estranjeirus.

Jogadores estranjeirus na’in tolu husi Indonesia, Patrich Wangai, Titos Bonai ho Abdul Rahman hanesan jogadores ne’ebe iha “naran” bo’ot. Adeptus tomak rekuñese sira skill individu no kuiñesimentu (esperensia) iha futebol. Ha’u mos rona, FC Porto iha jogadores husi Kupang (Pra-PON), no PSM Makassar.

Ha’u nia kestaun maka ne’e, jogadores estranjeirus mai ho visa komun (turista) ka visa servisu? Ida ne’e importante, tanba sira “buka-osan” husi LFA. Tuir informasaun, sira simu “mil dollars” ba leten (Tibo, Partich no Abdul). Regras imigrasaun ne’e oinsa? Ka ida ne’e (sosa) jogadores estranjeirus ne’e excepsaun ida? Perguntas hirak ne’e la’os kestaun gosta ou la gosta.

Mai ha’u, até di’ak liu ba kualidade no kompetividade husi liga ne’e rasik. Talentu jagodores nasionais sira mos bele motivadu liu tan. Maibe, karik di’ak liu, prosesu hirak ne’e hotu (sosa jogadores estranjeirus) bele tuir dalan legal no ukun fuan RDTL nian. Komisaun LFA presiza hatuur regulamentu interna ida ne’ebe rigorozu, konaba oinsa, halo nusa, no bainhira maka bele sosa ou fa’an jogadores ida, tantu husi rai laran nune’e mos husi estranjeirus. La bele tamba atu “fasilita” de’it klubu “favoritu” balun, “segala cara dihalalkan”. Labele repete bei-beik “sala” ne’ebe hanesan FFTL halo ona. Halo naturalizasaun, maibe la tuir ukun fuan RDTL.

Ikus.

Liga Futebol Amadora liu dau-dauk ona, no husik hela lisaun murak mean mai ita hotu. Atu halo nusa mos, ha’u hanoin ita hotu (povu hadomi futebol) presiza apresia duni susesu ida ne’e. Ha’u konkorda tebes katak, ita foin hahu. Iha buat barak maka sei failla. Tamba ne’e, faze apuramentu ne’ebe foin liu hanesan lisaun ida, liu-liu ba Sekretariu Estadu Juventude Disportu no Komisaun LFA ne’ebe iha responsabilidade maksimu ba iventu ida ne’e.

Ha’u nia sugestaun, molok atu hahu LFA iha fulan Marsu mai, Komisaun LFA hamutuk ho SEJD presiza halo evaluasaun no avaliasaun hodi haree kle’an konaba faillansu hirak ne’ebe durante ne’e mosu. Kestoens hirak tuir mai presiza sai atensaun; Arbitru ne’ebe iha personalidade no neutralidade, la’os ida gosta “halis” de’it ba klubu osan barak ou “plin-plan” iha desizaun. Regras ne’ebe rigorozu no hanesan ba klubu hotu, la’os “favorese” de’it klubu balun no “dudu-ses” tiha seluk. Presiza aberta hodi up-date nafatin progresu husi jogu ne’ebe la’o ona no income ne’ebe hetan. Presiza promove fitun jogadores ne’ebe iha duni kualidade (durante ne’e komisaun la halo). Fo espasu ne’ebe luan ba media massa (jornal) no media elektronik (televizaun) atu “eksplora” konaba LFA. Ha’u fo izemplu; LENSA LFA.

Ha’u hakarak dada fali ita hotu atu kumpriende konaba filosofia LFA rasik “Promove, Hakbiit, Glorioso” talentu futebolista Timor-Leste. Ha’u dejeizu nafatin susesu ba Sekretariu Estadu Juventude Desporto no Komisaun LFA atu bele promove liga ne’ebe iha kualidade no ikus mai bele fo honra (glorioso) ba Timoroan tomak nia Karater no Identidide.

Atu taka ha’u hakarak hateten de’it nune’e; Nu’udar fans FC Zebra, ha’u triste klubu ne’e la-hakat ba faze Liga. Maibe, nu’udar adeptus ne’ebe hadomi futebol Timor-Leste, ha’u orgullu faze apuramentu ne’e hakat liu ona, ho nia susesu no frakasu ne’ebe la’o hamutuk iha laran. Klubu hirak ne’ebe hakat ona ba liga, merese atu kompete iha level ne’ebe a’as liu. Ha’u nia esperansa, LFA tengki sai nafatin “arco-iris” ba povu hadomi futebol tomak iha Timor-Leste. Bravo Futebol Timor-Leste, Bravo Liga Futebol Amadora*****

Notas; Kritikas konstrutivas bele haruka mai e-mail; zecunha_bcu@yahoo.com; HP: 78361688

Liga Futebol Amadora (Parte 4)

TEMPU ONA UTILIZA JOGADORES ESTRANGEIRU ?

(HANOIN RUMA KONABA JOGU IKUS APURAMENTO LFA)

HUSI: Antonio J. Castro da Cunha

Notisia iha jornal nasional Timor Post (19/01/2016) hato’o prezensa husi jogador nasional Indonesia na’in tolu. Abdul Rahman, Titus Boanai no Patrick Wangai. Jogador na’in tolu ne’e nia naran famouzu mos iha Indonesia no esperensia joga ne’ebe as tebes, tantu iha nivel nasional nune’emos nivel internasional. Jogador hirak ne’e mai tanba hetan kontrata husi klubu futebol Karketu.

Antes ne’e, Klubu Futebol Kablaki mos kontrata uluk jogador husi na’in 3 seluk  husi Indonesia. Maske jogador ne’ebe kontrata husi FC Kablaki naran ladun famouzu iha Indonesia, maibe sira iha duni talentu nu’udar futebolista. Biar nune’e, prezensa futebolista husi Indonesia ne’e la konsege lori FC Kablaki ba 1⁰. Liga Futebol Amadora. Iha jogu ikus sira tengki rekuñese FC DIT ne’ebe utiliza talentu timoroan de’it.

FC Karketu talves ho razaun ne’ebe hanesan atu lori klubu ne’e ba 1⁰. LFA, kontrata kedas jogador na’in 3. Mai ha’u, prezensa jogadores estrangeirus ne’e di’ak i positivu tebes ba dezenvolvimentu futebol Timor-Leste. Prezensa futebolista estranjeirus bele mos “sunu” espiritu futebolista timoroan atu hatudu duni talentu ne’ebe sira iha. Prezensa futebolista estranjeirus di’ak ba kualidade kompetisaun Liga iha futuru. Maibe, iha faze apuramentu ne’e ita presiza ona jogadores estranjeirus?

Tuir ha’u nia hanoin, sedu liu lori futebolista estranjeirus mai LFA. Sa-tan, foin maka iha faze apuramentu. Los duni katak, futebol oras ne’e sai ona hanesan industria ida. Pratika ida ne’e maka oras ne’e la’o hela iha mundo futebol. Klubu ida bele sosa no fa’an futebolista hirak ne’ebe sira hakarak. Perguntas maka ne’e, karik iha LFA ne’e ita bele utiliza ona talentu futebolista estranjeirus? Komisaun LFA presiza hanoin ida ne’e.

Kestoens mak ne’e, iha ga lae regras ne’ebe regula klubu sira atu sosa futebolista estranjeirus? Komisau LFA tengki aberta no honestu ba publiku (fans no amantes futebol). Tanba sa maka faze apuramentu atu hotu ona foin lori jogadores estrangeirus hirak ne’e mai? Bele ga lae kontrata jogadores ruma bainhira jogu la’o to’o ona klaran? Karik sosa jogadores estranjeirus, iha ga lae limitasaun? Perguntas hirak ne’e atu kestiona de’it seriedade Komisaun LFA hodi promove talentu futebolista timoroan.

Komisaun LFA tengki iha konciensia ida katak realizasaun LFA ne’e atu promove talentu futebol Timoroan. Klubu futebol sira mos tengki fo importansia liu ba talentu futebolista timoroan. Los duni katak, klubu ne’ebe de’it iha mundo futebol ohin loron, bainhira iha osan bele sosa jogadores ne’ebe sira hakarak. Maibe, klubu na’in sira mos tengki hanoin konaba objetivu husi LFA ne’e rasik. Lalika “kanteng” no “ambisiozu” atu sosa prestasaun, emquantu haluha tiha talentu timoroan rasik.

Faze Ikus Apuramento LFA.

Maske nune’e, ha’u senti orgullu tanba faze apuramentu LFA ne’e tama ona ba faze ikus. To’o iha momentu ida ne’e, la iha akontesimentu sériu ne’ebe impede atividades jogus ne’ebe la’o ona. Ba ida ne’e, ha’u hakarak hato’o parabens ba Komisaun LFA, fans no adeptus futebol tomak.

Iha pool 4 no klubu 21 kuaze finaliza hotu ona sira nia jogus. Pool A iha FC Carsae no SLB Laulara, Pool B FC Ponta Leste hola ona fatin iha LFA, Pool iha FC DIT no FC Aitana no iha Pool  D iha FC Academica no FC Porto-Taibessi. Husi klubu Futebol 21 ne’ebe partisipa ona iha faze apuramentu ne’e. Klubu 8 sei hakat ba faze LFA no klubu 13 selu sei kompete Copa 12 Novembro ou iventu futebol seluk.

Iha faze ikus apuramentu ne’e, publiku, fans, amantes no adeptus futebol tomak nia matan no atensaun sei haree ba iha pool B. Iha klubu 3 ne’ebe sei iha oportunidade hanesan atu hakat ba faze LFA. Klubu 3 ne’e maka hanesan FC Nagarjo iha pontus 5 (joga dala 3), FC Zebra iha pontus 5 (joga dala 3) no FC Karketu iha Pontus 3 (foin joga dala 2). Klubu tolu ne’e iha oportunidade ne’ebe hanesan hotu atu hakat ba faze LFA.

Interesante tebes ba ita hotu atu hare’e no akompaña jogus ikus faze apuramentu LFA iha pool B ne’e. Ita bele temin jogu rua ne’e hanesan final ba klubu idak-idak. Maske FC Karketu ho osan ne’ebe sira iha, kontrata tan jogadores na’in tolu ho skill individu excelente husi Indonesia, la signifika katak sira maka sira maka sei avansa ba faze tuir mai. Posibilidade hotu sei bele mosu, tanba FC Nagarjo no FC Zebra mos hatudu sira nia kualidade no kompetividade.

“Utak-Atik” Oportunidade.

Interesante tebes atu haree klubu ida ne’ebe maka sei hamutuk FC Ponta Leste hakat ba faze liga tuir mai. Iha alternativas lubuk ida ne’ebe ita bele haree hamutuk. Maibe, molok to’o iha ne’eba, mai hare’e uluk klasifikasaun provizoriu iha Pool B.

Agora da-dauk FC Ponta Leste maka ukun hela iha Pool B ho pontus 8 (joga 4, Manan 2, impata 2, golu 9-2=+7), tuir FC Zebra ho pontus 5 (joga 3, manan 1, impata 2, golu 3-2 =+1), FC Nagarjo ho pontus 5 (joga 3, manan 1, impata 2, golu 2-1=+1), tuir FC Karketu ho pontus 3 (joga 2, manan 1, lakon 1, golu 4-3=+1) no ikus FC Santa Cruz ho pontus 0 (Joga 4, lakon 4, golu 0-10). Iha Pool ne’e, FC Ponta Leste no FC Santa Cruz konklui ona jogus.

Skenariu da-uluk maka ne’e, FC Nagarjo sei iha oportunidade hakat ba faze LFA bainhira manan kontra FC Karketu no FC Zebra impata ou lakon ho FC Karketu. Karik FC Nagarjo manan maka sei iha pontu 8 no otomatikamente taka ona dalan ba FC Karketu maske iha jogu ikus manan FC Zebra, tanba iha de’it pontu 6. Se-iha jogu ikus, FC Zebra manan kontra FC Karketu, maka klubu 2 sei iha pontu hanesan 8. Iha ne’e sei hare fali ba margin golu ne’ebe iha. Oras ne’e dau-dauk margin golu entre FC Nagarjo (2-1=+1) no FC Zebra (3-2)=+1.

Skenariu da-ruak, FC Karketu sei iha oportunidade bo’ot hakat ba faze LFA bainhira manan FC Nagarjo ou minimal impata no iha jogu ikus manan FC Zebra ou Impata. Ida ne’e signifika katak maksimu pontus 7 deit bele lori ona FC Karketu ba faze tuir mai. Maibe bainhira FC Karketu impata ho klubu 2 ne’e maka oportunidade atu hakat ba faze LFA remata ona.

Skenariu da-tolu, FC Zebra sei iha oportunidade bo’ot atu hakat ba faze LFA bainhira manan FC Karketu no FC Nagarjo lakon ou impata ho FC Karketu. Se-karik impata, FC Zebra bele hakat ba faze tuir mai ka lae? Skenariu ida ne’e bele mosu bainhira FC Karketu ho FC Nagarjo mos impata. Maibe se karik FC Karketu manan FC Nagarjo, maka hakarak ka lakohi FC Zebra tengki manan FC Karketu atu bele hakat ba faze tuir mai.

Ne’e duni, pontus ikus ne’ebe bele mosu iha faze ikus apuramentu pool B maka ne’e; FC Nagarjo atu pasa faze LFA kuandu hetan maksimu pontus 8 minimu pontus 6 (karik jogu ikus FC Zebra ho FC Karketu impata no margin golu di’ak liu FC Zebra). FC Karketu bele hakat ba faze tuir mai kuandu hetan maksimu pontus 9 (kapiaun pool B) minimu pontus 7. No FC Zebra bele hakat ba faze tuir kuandu maksimu hetan pontus 8 no minimu hetan pontus 6 (karik margin golu di’ak liu FC Nagarjo).

Ikus

Komisaun LFA presiza tebes atu aberta ba publiku konaba ‘politika’ kontrata jogadores estranjeirus. Bele ona ka lae iha LFA ne’e, klubu futebol sira utiliza jogadores estranjeirus sira? Se-bele rekezitus ne’e oinsa los? Ita lakohi katak mosu iha klubu ida mesak jogadores estranjeirus de’it. Sa-tan agora ne’e foin maka faze apuramentu no faze tuir mai sei hanesan teste inisiu. Maibe prontu, FC Kablaki utiliza tiha ona jogadores estranjeiru no la-iha protesta husi klubu seluk. Maske nune’ek, Komisaun LFA presiza fo atensaun ne’ebe sériu nafatin.

Ha’u nia esperansa katak, Komisaun LFA bele iha regras ne’ebe klara no rigorozu hodi klubu hotu bele kumpri tuir. Labele tanba klubu ida nia osan barak, nune’e sira bele sosa jogador tuir sira nia hakarak. Ha’u nia sugestaun, atu Komisaun LFA bele haree asunto ida ne’e iha faze LFA mai. Objetivu maka ne’e, promove no dezenvolve futebol Timor-Leste liu husi dalan fair play, akuntabilidade, profesionalismu, kualidade liga ho objetivu ikus maka kualidade no kompetividade Ekipa Nasional Futebol Timor-Leste. Atu bele to’o faze ne’ebe as liu, futebol Timor-Leste tengki hakat husi eskada ida ba eskada tuir mai. Ita tengki konciente katak, liga futebol sei iha faze amadora seidauk professional.

Atu taka ha’u hakarak hateten de’it katak, faze apuramentu LFA ne’e to’o duni ona iha rohan. Publiku entuziasmu tebes hodi ba asiste jogu hotu ne’ebe iha. Klubu ne’ebe iha prepasaun di’ak hatudu duni rezultadu. LFA halo duni selesaun ba klubu hirak ne’ebe merese atu hakat ba faze tuir mai. Klubu hirak ne’ebe maka la-hakat ba faze tuir mai, la-signifika katak sira la-iha kualidade. Maibe, oportunidade maka sei-dauk hakbesik ba sira. Klubu hirak ne’e mos iha oportunidade atu hatudu sira nia kualidade no kompetividade iha level liga seluk (Copa 12 Novembro) nune’e bele kompete fali iha Super Taça. Ha’u nia esperansa futebol Timor-Leste sei dezenvolvidu liu tan iha futuru. BRAVO!!!!

Notas: Kritikas no sugestaun konstruktivu bele kontaktu iha e-mail; zecunha_bcu@yahoo.com no 78361688.

Liga Futebol Amadora (Parte 3)

FUTEBOL NU’UDAR ARTE

Autor; Antonio J. Castro da Cunha

Tinan 2015 ita husik liu dau-dauk no hakat ona iha tinan 2016. La senti, Liga Futebol Amadora (LFA) mos hakat tama ona ba fulan ida. Kuaze klubu futebol iha faze apuramentu ne’e joga hotu ona. Klubu balun kualifikadu ona atu tama ba faze tuir mai. Loron-loron adeptus futebol ne’ebe ba estadio municipal Dili hasai netik mínimu 50 centavos to’o 10 dollar, hodi ba asiste talentu “kampu matak” tomak. Komesa iha naroman ona, klubu ne’ebe de’it maka sei hakat ba faze tuir mai.

Husi ha’u nia observasaun, no lian balun ne’ebe ha’u rona bainhira asiste jogus diretamente iha estadio municipal de Dili, adeptus sira hahu temi klubu favoritu ba kampiaun 1^a. LFA ne’e. Klubu hirak ne’e maka hanesan FC Porto Taibessi, FC. Carsae, FC Ponta Leste, FC Academica, FC Cacusan, FC DIT, FC Zebra, Benfica SLB, FC Aitana no FC Nagarjo. Los duni katak, talves sedu liu hateten klubu hirak ne’ebe temin ne’e nu’udar favoritu kampiaun, maibe haree husi klasifikasaun provizoriu no liu-liu jogus ne’ebe jogadores sira hatudu ona iha kampu laran, la-sala bainhira ha’u temi klubu hirak ne’e nu’udar favoritu.

Ha’u sei la ko’alia konaba oinsa forsa husi klubu hirak ne’e. Maske nune’e, ha’u haree katak prezensa klubu hirak ne’e halo adeptus sira animadu tebes atu ba asiste. Tanba sa? Tanba klubu hirak ne’e iha “kualidade”. Jogadores husi klubu hirak ne’e “kumpriende” konaba sa-ida maka tebe-bola no oinsa “anima” adeptus tomak iha estadio laran.

Jogador Maka Protagonista

Futebol maka desportu ne’ebe iha influensia bo’ot liu iha mundo. Ema barak prontu “gasta” sira nia osan no tempu atu bele asiste jogu ida ne’e, tantu diretamente iha estadio nune’e mos husi kanal televizaun. Kustu ne’ebe ema hirak ne’e gasta, la’os atu hasai de’it sira nia gostu. La’os mos tanba sira nia fanatismu nu’udar fans no amante. Maibe, liu-liu tanba “valor adisional” ne’ebe talentu futebolista tomak hatudu iha kampu-matak laran. Valor adisional ne’e maka ita temin “arte de futebol”, no jogadores maka sai hanesan protagonista.

Nu’udar fans, amante no adeptus ha’u sempre asiste jogus futebol, tantu diretamente iha estadio nune’e mos husi televizaun. Dala ruma ha’u senti “hipnotizadu” husi jogus ne’ebe iha. Dala barak ita la senti, oras ida ho balun (90 minutus) la’o lais tebes. Tanba sa? Tanba jogus hirak ne’e animadu tebes duni. Jogadores sira hatudu duni sira nia talentu nu’udar futebolista. Tamba ne’e ita bolu sira nu’udar “protagonista kampu-matak”.

Fans futebol hotu hatene klubu bo’ot barak ne’ebe famouzu tebes iha mundo. Maibe, ha’u bele temi ha’u nia klubu favoritu Barcelona. Nu’udar fans El-Barca, ha’u kuaze asiste jogus hotu Barcelona nian (liu husi kanal televizaun de’it..hahaha). Ha’u “hatene” oituan konaba historia klubu ida ne’e. El-Barca sempre hahoris fitun jogador ne’ebe famouzu iha mundo. Ha’u bele temi jogador famouzu balun ne’ebe joga no mosu iha klubu Barcelona hanesan; Diego Armando Maradona, Romario Faria, Ronaldo Luis Nazario, Rivaldo, Luis Figo, Ronaldinho, no ikus liu trio MSN (Messi, Suarez no Neymar). Jogador hirak ne’ebe ha’u temi ne’e, hotu-hotu hetan ona premiu nu’udar melhor jogador iha europa no mundo (Ballon D’Or), exceptu Suarez no Neymar (kandidatu tinan ida ne’e) maka seidauk.

Sira nia talentu bele hipnotiza duni fans no adeptus futebol tomak. Sira nia talentu halo fans futebol barak konta husi tempu ba tempu. Fitun kampu-matak hirak ne’e“dansa” duni ho bola. Sira halo historia iha kampu-matak laran. No sira nia historia la-lakon ho tempu ne’ebe la’o liu.

Agora, ita dada fali mai liga domestiku ne’ebe oras la’o dau-dauk. La senti, Liga Futebol Amadora (LFA) tama ona ba fulan ida. Faze apuramentu mos atu liu da-dauk. Ha’u mos haree katak “fitun futebolista” Timor-Leste komesa “mosu” dau-dauk ona. Maibe, publiku, liu-liu fans no adeptus futebol tomak seidauk hatene sira. Fitun futebolista hirak ne’e “subar a’an” hela. Agora oinsa maka fitun futebolista hirak ne’e bele mosu mai publiku? Iha ne’e, papel Komisaun LFA importante tebes.

Los duni katak media nasional sira (Jornal, Radio no Televizaun) sempre fo sai iha notisia konaba rezultadu husi jogos LFA. Ha’u akompaña jornal nasional hanesan Timor-Post ne’ebe fo espasu luan ba LFA, nune’e mos STL ne’ebe fo espasu naton. Maske nune’e, ha’u nia observasaun nota katak media hirak ne’e seidauk “explora” di-diak fitun jogador ne’ebe mosu iha faze apuramentu ne’e. Mai ha’u, media la-sala. Komisaun LFA maka tengki foti “espasu” hodi hamosu talentu fitun futebolista hirak ne’ebe iha. Ita tengki hahu ona valoriza jogador sira iha LFA ne’e. Sé la’os ita maka fo valor ba talentu fitun jogador hirak ne’e, sé-fali?

Treinador Maka Arquitektu.

Treinador ida iha klubu futebol, nia papel importante tebes. Treinador ka iha klubu barak inklui klubu sira iha LFA ne’e temi dehan Manager, maka xave ba hahoris talentu fitun jogador sira. La’os ne’e de’it. Koñesementu, kapasidade no abilidade husi treinador (manager) mos importante tebes hodi hatu’ur fundamentu identidade no filosofi futebol ba klubu ne’e rasik.

Fans no amantes klubu El-Barca hatene di’ak manager ne’ebe hatu’ur identidade no filosofi “tiki-taka”? los tebes, Pep Gurdiola ne’ebe maka oras ne’e sai fali “arquitektu” ba klubu Bayern Munich. Ita mos hatene Manager Alex Ferguson iha Manchester United, Arsene Wenger iha Arsenal, Jose Mourinho, Gus Hidink, Marcelo Lippi, Luis Henrique, Carlo Ancelotti, Luis Filipe Scolari no barak tan.

Liu husi sira nia vizaun, koñesementu, abilidade no determinasaun, ikus mai bele duni “hahoris” talentu-talentu jogador ne’ebe halo adeptus tomak hein sira nia performansia. Liu husi manager hirak ne’e nia liman no ukun mos, ita bele asiste jogus futebol ne’ebe furak no bonito. Estrategia ne’ebe sira iha, apár ho talentu ne’ebe jogador nian, halo jogus sai atraiante tebes ba adeptus no fans futebol tomak.

Ha’u senti haksolok no orgullu tebes, bainhira rona avizu dehan treinador (manager) sira iha klubu LFA ne’e hetan ona certifikadu nu’udar treinador. Ida ne’e hatudu katak, pelu-menus sira iha ona koñesementu no abilidade baziku nu’udar “arquitektu” bola. Maibe, ha’u sei senti “triste” oituan, tanba sei iha klubu balun ne’ebe lakon ho golu barak tebes. Izemplu, FC DIT “lulun” AD União 11-1.

Mai ha’u, la’os kestaun golu barak ne’e. Maibe, liu-liu oinsa koñesementu no kapasidade manager nian atu forma estrategia tuir talentu no abilidade ne’ebe jogador idak-idak iha. Manager ida tengki iha kapasidade atu organiza tempo ka ritmu jogus husi klubu ne’ebe nia lidera. Bainhira, oinsa no halo-nusa maka jogador sira halo atake, kontra-atake, dada-tempu, halo subtituisaun ba jogador no seluk. Koñesementu no kapasidade husi manager hirak ne’e hotu maka halo futebol sai hanesan arte ida ne’ebe furak iha adeptus no fans tomak nia matan.

Estrategia no Tatika

Futebol ne’ebe furak, maka kombinasaun entre estrategia briliante no tatika excelente. Se maka forma estrategia? Klaru katak manager maka iha papel prinsipal liu. Tuir matenek na’in ida naran Karl Von Clausewitz, hateten katak estrategia nu’udar arte ida ne’ebe utiliza hodi halo funu no manang funu. No tatika katak oinsa utiliza soldado iha funu-laran. Iha futebol estrategia forma husi manager (coach) no tatika implementa husi jogadores idak-idak (11 vs 11) ne’ebe joga iha kampu laran. Manager tengki iha duni kapasidade atu monta jogador ida tuir talentu (pozisaun) ne’ebe nia iha.

Iha futebol, manager ka coach maka deside estrategia sa-ida maka klubu futebol ida sei uza no jogadores ho talentu ne’ebe nia iha sei interpreta no implementa iha kampu laran. Ida ne’e maka ita bolu dehan tatika. Estrategia husi manager bele la’o ho susesu bainhira jogadores idak-idak, la’os de’it iha talentu ne’ebe briliante maibe mos iha inteligensia (tatika) ne’ebe excelente hodi intepreta no implementa.

Atu bele deside estrategia sa-ida maka klubu ida sei uza, iha fatores barak ne’ebe bele tetu. Maibe, buat ne’ebe importante liu maka hatene no kuñese idak-idak (klubu) nia forcas no frakezas i hatene no kuñese adversariu (“inimigu”) nia forsa i frakezas.

Filosofu ida husi Xina naran Sun Tzu hateten nune’e “Know your enemy, know your self, your victory will never be endangered. Know the ground, know the weather, your victory will then be total.

Ikus

Tebes duni, futebol la’os nu’udar desportu ida de’it. Futebol sai ona hanesan divertimentu ida ne’ebe halo ema rihun ba rihun senti “hipnotizadu”. Futebol sai hanesan arte ida ona. Atu bele asiste jogu futebol ida, iha kazu barak hatudu ema prontu lakon nia tempu, osan no servisu. Tanba futebol mos, funu bele “para” provizoriu.

Maske nune’e, jogus sei sai la-furak atu haree, bainhira ita la-konta ho arbitru ho nia adjuntu rua nia papel. Kapasidade arbitru atu lidera jogu futebol sei determina mos beleza husi jogu ne’e rasik. Arbitru nia desizaun la’os de’it tengki satisfas jogadores no manager klubu, maibe mos adeptus ne’ebe asiste diretamente iha esatdio laran.

Prezensa adeptus sira iha esatadio laran maka halo jogus ida sai furak liu tan. Yel, yel ne’ebe fans no adeptus sira “hananu i hakilar” hanesan ahi-kose ne’ebe sunu jogadores nia espiritu atu hatudu sira nia talentu. Kompara ho modo ne’ebe la kompletu (la-midar) bainhira sei-dauk tau masin/masako, nune’e mos jogu futebol ida sei la furak bainhira la iha adeptus ne’ebe fo suporta diretamente ba sira nia klubu joga iha kampu laran.

Futebol bele sai hanesan arte ida, depende tebes ba Manager no Jogadores sira. Presiza mos kapasidade arbitru atu lidera jogus ho determinasaun no honestidade. Fans no adeptus futebol sira ne’ebe asiste diretamente jogus iha Estadio laran, hola parte importante liu atu halo jogu ida sai moris no furak iha matan. Ita hotu hein katak futebol Timor-Leste bele ofereses jogus ne’ebe nakonu ho arte.

Bravo Futebol Timor-Leste, Bravo Talentu Fitun Jogadores hotu.***